هر کارگر بر اساس قانون کار می‌تواند تعداد روز مشخصی از ماه یا سال را از محل کار خود دور شود، بدون این‌که برای او غیبت در نظر گرفته شود. قانون به این وضعیت مرخصی می‌گویند و به‌عنوان یک حق به کارگران و کارمندان تمام‌وقت تعلق گیرد که البته قوانین و مقررات خود را دارد. اما انواع مختلفی از مرخصی وجود دارد که قرار است در این مقاله به بررسی آنها بپردازیم و از شرایط و ضوابط هریک باخبر شویم. اگر می‌خواهید با انواع مرخصی آشنا شوید و از قوانین مربوط به هرکدام آگاه شوید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
مرخصی چیست؟
منظور از مرخصی این است که کارکنان در روزهای غیرتعطیل، تحت شرایط خاص و برای چند روز یا حتی چند ساعت از محیط کار خود دور شوند. مرخصی باید توسط کارکنان درخواست و توسط کارفرما تایید شود.
لازم به‌ذکر است که افرادی که به‌صورت ساعتی یا روزمزد کار می‌کنند، تحت قانون مرخصی قرار نمی‌گیرند. همچنین فریلنسرها و آن‌هایی که شغل پاره‌وقت دارند نیز مشمول قانون مرخصی نمی‌شوند. زیرا قرارداد کاری این افراد مطابق با قانون کار نیست و ساعت کاری آنها تحت اختیار خودشان است.
همچنین باید به این نکته توجه داشته باشید که اگر افراد از مرخصی خود استفاده نکنند، می‌توانند معادل نقدی آن را دریافت کنند. البته دریافت مبلغ مانده مرخصی نیز تحت قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود.
انواع مرخصی در قانون کار
انواع مختلفی از مرخصی در قانون تعریف شده است که هرکدام شرایط و ضوابط خاص خود را دارند. به‌همین دلیل افراد باید از قوانین آن آگاه باشند تا بتوانند از حق خود استفاده و دفاع کنند. در ادامه شما را با انواع مرخصی آشنا خواهیم کرد.
مرخصی استحقاقی
یکی از انواع مرخصی، استحقاقی است که به‌نام مرخصی سالانه نیز شناخته می‌شود، شامل روزهایی از سال است که افراد اجازه دارند که از محیط کار خود دور شوند و به‌خاطر این غیبت، هیچ مبلغی از حقوقشان کسر نشود. این نوع مرخصی در تمام کشورها مرسوم است و کارکنانی که قرارداد رسمی دارند، می‌توانند از آن استفاده کنند.
بر اساس قانون کار ایران، کارکنان باید از ۲.۵ روز مرخصی در ماه بهره‌مند شوند. یعنی آنها در یکسال، ۲۶ روز مرخصی استحقاقی دریافت می‌کنند که البته با در نظر گرفتن ۴ جمعه، ۳۰ روز می‌شود که معادل ۱۹۲ ساعت مرخصی است.
بیشتر بخوانید: روش انتخاب بهترین تجهیزات حضور و غیاب برای سازمان شما
قوانین مرخصی استحقاقی
در مورد مرخصی استحقاقی، چند نکته وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- بر اساس آن‌چه در قانون کار آمده است، روز ۱۱ اردیبهشت یعنی روز کارگر، جزو مرخصی محسوب نمی‌شود و برای کارگران روز تعطیل به شمار نمی‌آید. در این روز آنها لازم نیست کار کنند یا در محل کار حاضر شوند. روزهایی که در تقویم به‌عنوان تعطیل رسمی مشخص شده‌اند، جزو مرخصی محسوب نمی‌شوند.
- کارگران و کارمندان این اجازه را دارند که تعدادی از مرخصی‌های خود را ذخیره کنند.
- ماده ۷۱ قانون کار بیان می‌کند که اگر فردی فوت کند، بازنشسته یا ازکارافتاده شود یا این‌که کارگاهی که در آن کار می‌کند تعطیل شود، تمام مرخصی‌های استحقاقی استفاده‌نشده‌ای که دارد، به‌عنوان مطالبات او در نظر گرفته وبه‌صورت نقدی به خود یا ورثه او پرداخت می‌شود.
- در صورتی‌که فرد محل کار خود را بدون دلیل ترک کند یا این‌که از کار خود استعفا دهد، مطالبات مرخصی‌های باقیمانده، به او تعلق نخواهد گرفت.
- افرادی که کمتر از یکسال کار کرده‌اند، بر اساس تعداد روزهایی کاری که داشتند، مرخصی دریافت می‌کنند.
- کارفرمایان و مدیران شرکت‌ها، در مورد مقدار مرخصی روز پنج‌شنبه و تعداد ساعت‌هایی که کارکنان در این روز کار می‌کنند، تصمیم‌گیرنده هستند.
- در روز پنج‌شنبه، مرخصی ۴ ساعت محسوب می‌شود.
- اگر کارگر و کارفرما برای اعطای مرخصی به توافق نرسند، اداره کار و امور اجتماعی تصمیم‌گیرنده نهایی است.
بیشتر بخوانید: راه‌حل‌های ارتقاء بهره‌وری کارکنان با استفاده از سیستم حضور و غیاب
مرخصی ساعتی
این نوع مرخصی، بخشی از مرخصی استحقاقی محسوب می‌شود و افراد این امکان را دارند که به‌جای اخذ یک روز مرخصی، تنها چند ساعت را مرخصی بگیرند تا بتوانند به امورات مورد نظر خود بپردازند. البته مقدار مرخصی ساعتی در سازمان‌ها و شرکت‌ها با یکدیگر متفاوت است.
اما بر اساس قوانین مرخصی، در صورتی‌که مقدار آن بیشتر از ۸ ساعت شود، به‌عنوان یک مرخصی کامل یک‌روزه محاسبه می‌شود. همچنین اگر مقدار استفاده از مرخصی ساعتی، بیش از ۲.۵ روز در ماه شود، مانند یک مرخصی بدون حقوق در نظر گرفته می‌شود و کارفرما می‌تواند کسر کار نیز برای آن اعمال کند. همچنین کارفرما این اختیار را دارد که برای ساعات و روزهای مازاد مرخصی، بیمه پرداخت نکند.
مرخصی بین تعطیلی
یکی دیگر از انواع مرخصی، مرخصی بین تعطیلی است. گاهی اوقات شرایطی پیش می‌آید که دو روز تعطیلی در هفته وجود دارد که یک روز بین آنها تعطیل نیست. در این حالت افراد می‌توانند از مرخصی استحقاقی خود استفاده کنند و آن روز را مرخصی بگیرند. به این نوع مرخصی مرخصی بین تعطیلی گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: با ارزان ترین دستگاه حضور و غیاب آشنا شوید!
مرخصی استعلاجی
یکی دیگر از انواع مرخصی که در قانون کار آمده است، مرخصی استعلاجی است. در صورتی که کارکنان، بیمار شوند یا نیاز به پیگیری مشکلات سلامتی خود داشته باشند، با تایید سازمان تامین اجتماعی، می‌توانند از مرخصی استعلاجی بهره‌مد شوند. مدت این مرخصی باید با نظر پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا جزو مرخصی استعلاجی به حساب بیاید. در صورت تایید، هیچ حقوقی از فرد کم نمی‌شود و این روزها نیز به‌عنوان سابقه کار برای او محسوب خواهد شد.
مرخصی استعلاجی حداکثر تا ۴ ماه قابل تمدید است و اگر فرد پس از این مدت نتواند به محل کار بازگردد یا این‌که دچار یک بیماری صعب‌العلاج شده باشد، سازمان تامین اجتماعی، حکم به بازنشستگی فرد می‌دهد.
پس از طی شدن مرخصی استعلاجی، حقوق افراد به شرطی پرداخت می‌شود که مدارک مربوط به روند درمان خود را به سازمان تامین اجتماعی ارائه و این سازمان، مدارک را تایید کند.
همچنین افرادی که در محل کار آسیب می‌بینند و به مرخصی استعلاجی می‌روند، حقوق روزانه ۱۰۰ درصد به‌جای ۷۵ درصد دریافت می‌کنند. همچنین کارفرما باید حق بیمه آنها را بپردازد و روزهای مرخصی، جزو سوابق کاریشان حساب می‌شود.
البته برای این‌که بتوانید از مرخصی استعلاجی استفاده کنید، لازم است که حداکثر سه روز پس از حادثه، فرم مخصوص را به سازمان تامین اجتماعی ارسال کنید.
بیشتر بخوانید: انواع دستگاه حضور و غیاب بیومتریک
انواع مرخصی بدون حقوق
منظور از مرخصی بدون حقوق این است که فرد برای مدت مشخصی در محل کار خود حاضر نشود. در این مدت هیچ حقوقی دریافت نمی‌کند و قرارداد کاری‌اش به حالت تعلیق در می‌آید. پس از این‌که مرخصی به پایان رسید، به محل کار خود بازمی‌گردد و حقوق او دوباره برقرار می‌شود.
مزیت انواع مرخصی بدون حقوق این است که تضمین می‌کند که جایگاه و شغل فرد، حفظ می‌شود و پس از پایان مرخصی می‌تواند دوباره به کار خود ادامه دهد. مدت‌زمانی که برای این مرخصی تعیین شده، ۲ سال است و می‌تواند به‌دلایلی چون گذراندن دوره آموزشی، سفرهای طولانی، تحصیل، مشکلات خانوادگی و غیره باشد. لازم به ذکر است که مرخصی‌های بدون حقوقی که برای تحصیل گرفته می‌شوند، تا دو سال دیگر نیز قابل تمدید است، یعنی فرد می‌شود تا ۴ سال برای تحصیل، مرخصی بدون حقوق بگیرد.
مرخصی ازدواج و مرخصی فوت اقوام درجه یک
بر اساس ماده ۷۳ قانون کار، در صورتی‌که هریک از کارگران و کارمندان، ازدواج کنند، از ۳ روز مرخصی همرااه با حقوق بهره‌مند می‌شوند. همچنین در صورتی‌که یکی از اقوام درجه یک فرد مانند همسر، پدر، مادر و فرزند، فوت کند، به او ۳ روز مرخصی باحقوق تعلق می‌گیرد. این مرخصی، قابل انتقال به زمان دیگری نیست و بلافاصله پس از این‌که این اتفاقات رخ داد، باید استفاده شود.
مرخصی زایمان
یکی از انواع مرخصی، مرخصی زایمان است. خانم‌های باردار این امکان را دارند که پس از زایمان از ۹ ماه مرخصی باحقوق برخوردار شوند. بر اساس ماده ۶۷ قانون کار، این نوع مرخصی جزو سوابق کاری آنها محسوب می‌شود و کارفرما ملزم به پرداخت حق بیمه برای این افراد است.
البته حقوق این خانم‌ها از طرف سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. همچنین آنها پس از پایان مرخصی، با ارائه مدرک به سازمان تامین اجتماعی و تایید آن، می‌توانند دوباره در محل کار خود حاضر شوند.
از طرف دیگر پدران نیز پس از به دنیا آمدن فرزندشان، از دو هفته مرخصی تشویقی همراه با حقوق بهره‌مند می‌شوند. لازم به ذکر است که این مرخصی، از مرخصی‌های استحقاقی آنها کسر نخواهد شد.
برای مشاورۀ رایگان، در اولین فرصت با شما تماس می‌گیریم.
مرخصی حج
هر فردی که تحت قانون کار فعالیت می‌کند، این امکان را دارد که در طول دوران کاری خود، برای رفتن به حج، از یک ماه مرخصی استحقاقی استفاده کند. البته طبق ماده ۶۷ قانون کار، اگر مرخصی‌های استحقاقی فرد، کمتر از یک‌ماه باشد، بقیه روزهای مرخصی به‌عنوان مرخصی بدون حقوق برای او در نظر گرفته می‌شود.
مرخصی پاس شیر
مادرانی که فرزند نوزاد دارند، بر اساس قانون کار می‌توانند از این نوع مرخصی بهره‌مند شوند. مرخصی پاس شیر به مادران اجازه می‌دهد که تا دو سال پس از تولد فرزند خود، برای شیر دادن او، یک ساعت محل کار خود را ترک کنند.
این مرخصی می‌تواند در ابتدای ساعات کاری یا در انتهای آن باشد. همچنین مادرانی که فرزندان دوقلو دارند، مرخصی پاس شیر برای آنها دوبرابر محاسبه می‌شود.
بیشتر بخوانید: کامل ترین تجهیزات حضور و غیاب
سخن پایانی
در این مقاله با انواع مرخصی آشنا شدید و از قوانین و مقررات آنها آگاهی پیدا کردید. مرخصی یکی از حقوق پایه کارکنان است که به آنها اجازه می‌دهد تا برای مدتی از کارشان دور شوند، استراحت کنند و به خانواده خود برسند. این حق به‌عنوان یکی از عوامل ایجاد تعادل بین کار و زندگی شناخته شده است.
همچنین فرد برای رویدادهای مختلف مانند ازدواج، فوت اقوام درجه یک، بیماری و … نیز می‌تواند از مرخصی استفاده کند که هرکدام شرایط خاص خود را دارند. در هر صورت، مرخصی برای کارکنان بسیار مهم است. آنها به این وسیله می‌توانند از خستگی و فشار کاری فاصله بگیرند و انرژی خود را بازیابی کنند. به‌علاوه، این حق به آنها اجازه می‌دهد تا به خانواده خود بپردازند و وقت بیشتری با آنها بگذرانند.
منبع: +
۱. مرخصی استحقاقی ۲. مرخصی ساعتی ۳. مرخصی بین تعطیلی ۴. مرخصی استعلاجی
۱. مرخصی ازدواج و مرخصی فوت اقوام درجه یک ۲. مرخصی زایمان ۳. مرخصی حج ۴. مرخصی پاس شیر
